|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
doświadczeniowe mają zawierać konieczność w syntezie spostrze\eń,
mo\e się zgadzać z moim powy\ej wielokrotnie podkreślanym
twierdzeniem, \e doświadczenie jako poznanie a posteriori mo\e
dostarczać sądów tylko przypadkowych? Je\eli powiadani:
doświadczenie uczy mnie czegoś, to mam na myśli zawsze tylko
spostrze\enie, które jest w nim zawarte, np. \e po oświetleniu
kamienia przez słońce zawsze następuje ciepło, i o tyle te\ zdanie
doświadczeniowe jest zawsze przypadkowe. śe [natomiast] to
ogrzanie wynika z oświetlenia przez słońce w sposób konieczny to
jest wprawdzie zawarte w sądzie doświadczeniowym (dzięki pojęciu
przyczyny), lecz tego nie uczę się przez doświadczenie, lecz
odwrotnie, doświadczenie wytwarza się dopiero przez to dodanie
pojęcia intelektualnego (przyczyny) do spostrze\enia. W jaki sposób
spostrze\enie dochodzi do tego stanu, w tej kwestii nale\y zajrzeć do
Krytyki, do rozdziału o transcendentalnej władzy rozpoznawania, [A],
59
§ 23
Sądy, rozpatrywane tylko jako warunek połączenia danych
przedstawień w [jednej] świadomości, są prawidłami. O ile zaś te
prawidła przedstawiają połączenie jako konieczne, to są prawidłami a
priori, a o ile nie ma nad nimi innych, z których są wyprowadzane, to
są zasadami. Poniewa\ zaś ze względu na mo\liwość wszelkiego
doświadczenia, gdy rozpatrujemy w nim tylko formę myślenia, nie ma
\adnych warunków sądów doświadczeniowych prócz tych, które
podporzÄ…dkowujÄ… zjawiska stosownie do rozmaitej formy ich [306]
naoczności pod czyste pojęcie intelektu, czyniące sąd empiryczny
przedmiotowo wa\nym więc warunki te są zasadami a priori
mo\liwego doświadczenia.
Zasady mo\liwego doświadczenia są zaś zarazem prawami
przyrody, które mogą być poznane a priori. I w ten sposób zostaje
rozwiązane zadanie, które tkwi w naszym drugim pytaniu: W jaki
sposób jest mo\liwe czyste przyrodo znawstwo? Albowiem czynnik
systematyczny, wymagany dla formy nauki, da się tu w zupełności
znalezć, gdy\ poza wzmiankowanymi formalnymi warunkami
wszystkich sądów w ogóle, a więc te\ wszystkich prawideł w
ogóle, których dostarcza logika, \adne inne ju\ nie są mo\liwe.
Warunki te stanowią więc system logiczny, oparte zaś na nich po-
jęcia, zawierające warunki a priori wszelkich syntetycznych i
koniecznych sądów, stanowią dlatego właśnie system
transcendentalny. I wreszcie zasady, za pomocą których wszystkie
zjawiska bywają podciągane pod te pojęcia, stanowią system
fizjologiczny, tj. system przyrody, który wyprzedza wszelkie
empiryczne poznanie przyrody, umo\liwia je dopiero, i dlatego te\
mo\na go nazwać właściwym ogólnym i czystym przyrodo-
znawstwem.
§ 24
str. 137 i nast.
60
Pierwsza35 z owych zasad fizjologicznych podciÄ…ga wszelkie
zjawiska, jako dane naoczne w przestrzeni i czasie, pod pojęcie
wielkości i o tyle te\ jest zasadą naczelną zastosowania matematyki do
doświadczenia. Druga zasada nie podciąga właściwie pod pojęcie
wielkości tego, co we właściwym sensie empiryczne, a mianowicie
wra\enia oznaczajÄ…cego czynnik realny danych naocznych; wra\enie
bowiem nie jest daną naoczną, która by zawierała w sobie przestrzeń
lub czas, chocia\ umieszcza przedmiot mu odpowiadający zarówno w
przestrzeni, jak i w czasie. Ale między realnością (wra\eniowym
wyobra\eniem, Empfindungsvorstellung) a zerem, tj. zupełną pró\nią
naoczności w czasie, zachodzi jednak pewna ró\nica, mająca pewną
wielkość. Albowiem między ka\dym danym stopniem światła a
ciemnością, między ka\dym stopniem ciepła a zupełnym zimnem,
między ka\dym stopniem cię\kości a bezwzględną lekkością, między
ka\dym stopniem zapełnienia przestrzeni a przestrzenią całkowicie
pró\ną, zawsze pomyśleć sobie mo\na jeszcze [307] mniejsze stopnie,
podobnie jak nawet między świadomością a całkowitą
nieświadomością (ciemnością psychologiczną) istnieją zawsze jeszcze
ni\sze stopnie. Dlatego te\ niemo\liwe jest spostrze\enie, które by
wykazywało brak bezwzględny, np. ciemność psychologiczna, której
by nie mo\na uwa\ać za świadomość przewy\szoną tylko przez inną,
silniejszÄ… i tak we wszystkich przypadkach wra\enia. Z tego
powodu intelekt mo\e antycypować nawet wra\enia stanowiące
właściwą jakość przedstawień empirycznych (zjawisk), a to za
pomocą zasady, \e wszystkie one, a więc i to, co realne we wszelkim
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plblacksoulman.xlx.pl |
|
|
